“Volle bak!” De Historische Kring Zuidhorn kan tevreden terugblikken op de speciale avond die werd belegd in Zalencentrum Balk op dinsdag 20 april jongstleden. Er moesten stoelen worden bijgeplaatst om alle belangstellenden een gunstige luisterpositie te bezorgen, dat lukte overigens probleemloos. Bovendien bleek inleider dr.Harm Veldman (die en passant uitlegde hoe ‘Harry’ ‘Harm’ was geworden…) over een zodanig stemgeluid te beschikken, dat alle geïnteresseerde luisteraars ruimschoots aan hun trekken kwamen. ‘Zuidhorn in Oorlogstijd’ (en met ‘Zuidhorn’ worden dan ook Briltil en Noordhorn bedoeld. Waarom dan ook niet met name genoemd….) is een dankbaar onderwerp in deze gedenkmaanden, 65 jaar na de bevrijding. In het standaardwerk “Geschiedenis van Zuidhorn” (Profiel-Bedum, 1986) werden twee taboes omzeild: De oorlogsjaren en de Vrijmaking, de scheuring binnen de Gereformdeerde Kerk. Nu, bijna 25 jaar later, is het ene taboethema met het verschijnen van ‘Zuidhorn 1940-1945’ alsnog in ruime mate behandeld. Al lijkt het laatste woord hierover nog niet gesproken, noch geschreven…. Wie weet wordt het andere onderwerp ook nog eens uit de taboesfeer gehaald en komt ook daarover een boekwerk dat rechtdoet aan een juiste geschiedschrijving!
De voorkant van het recent verschenen boek over Zuidhorn-Noordhorn-Briltil in de oorlogstijd
Dr.Harm Veldman, ervaren onderwijsman (o.a. geschiedenisdocent op het Gomarus College in Groningen), maar al enkele jaren ‘in de VUT’ en nu gepensioneerd, leidde de presentatie van het nieuwe boek in met een uitvoerig verhaal over met name het antifascistische verzet in Zuidhorn in de jaren ’40 – ’45. “Boer! De bevrijders zijn gekomen…”, een uitspraak van een arbeider op de 10e mei 1940. Hij zag de Duitsers bepaald niet als onwelkome bezetters…. Aldus zette dr.Veldman de toon voor zijn verhaal met het accent op het regionale aspect van de Tweede Wereldoorlog. Hij ging ook uitvoerig in op de politieke verhoudingen vóór het jaar 1940, toen in de gemeente Zuidhorn de ARP de meeste stemmen trok en de NSB marginaal bleef. (In 1935 5,4 % van de stemmen, in 1939 2,6 %). Toch waren de verwachtingen van de NSB’ers hoog gespannen, maar verder dan “dansen naar de pijpen van de Duitsers” kwamen ze eigenlijk niet. Verzetservaring was er in tijden niet geweest in ons land, volgens Veldman moest je daarvoor eigenlijk terug naar de Tachtigjarige Oorlog, de bakermat van de opkomst van de Oranjes. In het verzet speelden de kerken een rol, illegale bladen, organisaties later als de L.O. (van o.a. ds. Frits Slomp) met zijn hulp aan onderduikers… In Zuidhorn kwamen namen bovendrijven als Riek Sennema, meester Compaan, Slings, Van der Veen, Hummel, Van der Molen, familie Luth…… (“De Zevenster” bood praktische hulp aan onderduikers, tekorten werden geschoven op het conto van onregelmatig langskomende schippers). Ook het gewapende verzet kwam aan bod, de bekende Johannes Post is langs geweest bij meester Slings, de rol van Geert Walda werd belicht, evenals het duistere optreden van NSB’ers als politieman Harke Rutgers, Bouwman, Lourens. Toen de beruchte Derk Klavers tot politiecommandant in het Westerkwartier werd benoemd, was het viertal in Zuidhorn wonende joden al weggevoerd. Meest opvallende plannen van het gewapende verzet: Een (overigens mislukte) overval op het gemeentehuis en de aanslag op Derk Klavers op 22 september 1943, ’s morgens rond half negen. (Klavers overleed ’s avonds in een Groninger ziekenhuis). De repressailles bleven niet uit; o.a. in november ’43, toen werd Meinderd de Vries, hoofd van de Chr. ULO van zijn bed gelicht. De Vries wist te vluchten, maar werd twee weken later alsnog gevangen genomen en naar Vught gestuurd. (Hij keerde ‘behouden’ terug).
Féést halverwege de aprilmaand in 1945, toen dit gebied werd bevrijd. (Het in de lucht laten vliegen van de brug tussen Noord- en Zuidhorn werd verijdeld).
Het meest tragische van de oorlogsjaren, ondanks het passieve en actieve verzet? Het wegvoeren en ombrengen van de 4 joden (bij wie wat mij betreft ook Betje van Dam, hoedenmaakster te Noordhorn maar eerder al ‘naar elders’ vertrokken, mag worden geteld) en het omkomen van Geert Walda in het kamp te Neuengamme.
Dr. Veldman mocht hierna het eerste exemplaar overhandigen aan beide dochters van de helaas in januari 2010 overleden co-auteur en samensteller Jan Alles. De Historische Kring deed dit gebaar vergezeld gaan van een fraai boeket bloemen.
Na de pauze, iets uitgelopen door de drukte, ging de heer Veldman nader in op de ontstaansgeschiedenis van het boek. In de herfst van 2007 leidde een gesprek van Jan Alles (andragoog) met Harm Veldman (historicus) tot het plan alsnog een boekwerk samen te stellen over ‘Zuidhorn in de oorlogstijd’. Voor dit boek zijn de dagboeken van dominee Bange cruciaal geweest, zij kwamen in 2005 beschikbaar: “Een historische bron om van te smullen!” Doel van Alles en Veldman: “Een toegankelijk boek produceren, gebaseerd op verantwoorde geschiedschrijving”. In toenemende mate kwam er medewerking vanuit ‘de wandelgangen’, een puike vorm van ‘oral history’. Een speciale vermelding kreeg drs. Meinderd de Vries (Maastricht, maar geboren en opgegroeid in Noordhorn), die met zijn nauwkeurig en doorwrocht onderzoek licht wierp op gebeurtenissen als de aanslag op Derk Klavers (september 1943).
Het plotselinge overlijden van Jan Alles deed het ergste vrezen voor het welslagen van de uitgave van het boek, maar mede door ondersteuning van het bestuur van de Historische Kring besloot dr.Veldman door te gaan en zie hier: Het boek is er!
Tijdens de rondvraag kwam de rol van toenmalige burgemeester Cleveringa ter sprake en deed Harm Veldman zelf de suggestie het oorlogsmonument te verplaatsen van de Wilhelminalaan naar de Jellemaweg. Gelukkig kwam ook ‘plietsie Prak’ heel positief in beeld. Het verzet in de oorlogsjaren was vanzelfsprekend niet louter afkomstig uit kerkelijke kringen…. En Betje van Dam, de Noordhorner hoedenmaakster, die jarenlang een winkeltje had aan de Langestraat (in het gedeelte tussen café Welgelegen en garage Pijpker, toén Oosterhuis)??? Helaas, over haar laatste levensjaren is verder niets bekend geworden. (Ze is in 1943 in Sobibor om het leven gebracht).
En het boek zelf? Eerst maar eens lezen…..
Tiete Schuiringa was een Noordhorner boerenzoon die in 1943 gedwongen te werk gesteld werd in oostelijk Duitsland. In het nieuwe boek is een hoofdstuk gewijd aan de dagboeken van Tiete Schuiringa. De foto staat eveneens in het boek.
Noordhorn heden en verleden 
Dit boek is te koop bij van Esch Groente & Fruit in Noordhorn.
Prijs € 24.95
goedenmorgen het boek over de bezettingstijd over noord en zuidhorn kunnen,
wij dat ook laten reserveren voor 12 juni want wij zijn deelnemers van de reunie want wij kregen dit adres door van ida draaisma.
alvast bedankt.
coby volberda de vries
Mijn moeder kreeg dit boek van mijn broer, ik ben na de oorlog geboren, mijn moeder(98 jaar) woonde vroeger met haar ouders op De Gast in Zuidhorn, Jantje Harkema is haar meisjesnaam. Haar zus Alie was getrouwd met de in het boek veel genoemde R.Sennema, hoofd van het Distributiekantoor, hij heeft een deel van de oorlogsjaren doorgebracht in Kamp Vught en Amersfoort. In oorlogstijd woonden mijn ouders met hun 3 kinderen, Carry, Theo en Mary in Noordhorn. Alie en Roelf Sennema zijn in 1951 geëmigreerd naar Canada, Chatham Ontario, zij kregen tien kinderen, waarvan er 9 nog in leven zijn. Ik heb veelvuldig contact met enkele van hen en kon hen erg blij maken met het bestaan van dit boek. Ik dacht dat het leuk was om te laten weten dat de nazaten van Roelf Sennema, die toch een niet onbelangrijke rol speelde in het verzet tegen de Duitse bezetting, zich in Canada bevinden en dat het hen goed gaat.
Op de voorpagina van Zuidhorn 1940-1945 staat een foto met een passerende legertruck. De foto is genomen voor het kantongerecht tegenover de ree van kwekerij Van der Hoogen. De zwaaiende man links is Otto Koch. Naast hem staan Annemieke en Lizelien Koch. Dan volgt oma Lebret. de moeder van Otto Koch. Ik herken haar aan d’r haardracht en de stand van d’r benen. Dan volgen Kees en Gert Slings (met pet). Aan de overkant ligt het tracé van de nieuwe (rond)-weg. Verschillende huizen waren al afgebroken o.a. die van de nsb’er Van Popta en van Jacob Veenstra.
Kan iemand mijn waarneming bevestigen?
Is bekend wie de foto heeft genomen? Misschien Tineke Koch- Göbel?
Lelystad,
Gert Slings
Zonder ook maar iets aan het boek Zuidhorn of aan de heldinnen zols Riek Sennema tekort te willen doen wil ik nog opmerken dat de gang van zaken omtrent de 116 vrouwen heel anders was dan vaak wordt beschreven, ik was er n.l zelf bij en heb de vrouwen meegemaakt, ik was toen 18 jaar.
De boer Menno de Vries, boer op De Nie, onze buurman waar ze uiteindelijk in de nacht van 13 – 14 april 1945 terecht kwamen heeft de vrouwen maar amper gesproken.
De vreemde verhalen waren deels afkomstig van Jacob de Goed uit Grijpskerk die hoofd was van de luchtbescherming.
De kwartiermakers voor de groep vrouwen kwamen op de avond van 13 April 1945 bij Menno de Vries. Dat waren enkele Duitsers en drie vrouwen, hun vriendinnen met een paar nog jonge kinderen. De Vries weigerde ze binnen te laten waarna ze bij mijn vader kwamen en bij ons in het hooi hebben geslapen.
Later in de nacht kwamen de 116 vrouwen met Duitse bewakers die De Vries dwongen op hun binnen te laten. De Vries werd daarna met zijn vrouw in hun huiskamer opgesloten en mocht daar niet weer uit komen, dan zou hij worden doodgeschoten.
Zolang de vrouwen daar zijn geweest hebben ze in hun kamer opgesloten gezeten, waar eerst het tapijt nog uit werd gehaald voor de Duitsers om op te slapen
De volgende dag werden de vrouwen vrijgelaten en gingen in rijen van drie zingend naar Griijpskerk in hun zwarte overals.
Een van de vrouwen was de arts Dr Schreuder – Clan uit Amersfoort die de medischt verzorging van de groep had en met de Duitsers contact had over de gang van zaken, zij was van de 116 vrouwen eigenlijk woordvoerster.
Dr Schreuder – Clan heeft tegenover mij nooit over neerschieten geproken, zie archief Oorlogs Documentie Groningen, briefwisseling Dr Schreuder – Clan
Ik ben al een eindje verder gekomen met mijn vraag, wie op de omslagfoto van Zuidhorn 1940-1945 te zien zijn. De foto is genomen voor het oude kantongerecht aan De Gast te Zuidhorn. Ongeveer op de plaats waar Klavers is neergelegd.
Links zwaaiend Otto Koch, KLM-gezagvoerder, beroemd zweefvlieger en in de oorlog kassier van het distributiekantoor.
Naast hem zijn oudste dochter Annemieke.
Daarnaast sta ik te zwaaien met een vlaggetje. Annemieke en ik zijn even oud en waren toen even groot.
Daarnaast oma Lebret, de moeder van Otto Koch. Ze was Amerikaanse van geboorte en was getrouwd geweest met de hoftandarts van koning Willem III.
Daarnaast Leen van Otterlo en tenslotte zijn oudste broer Kees. Leen vertelde me vanavond dat Kees altijd een alpinopetje droeg.
Het huis van Jacob Veenstra was toen nog niet afgebroken. In het huis dat links te zien is, woonde een rentenierende boer Hylkema, over wie ik ook hele verhalen kan vertellen.
Het huis van de NSB’er Van Popta was al gesloopt. De nieuwe weg werd in 1942 aangelegd, althans het zandbed. Daar konden we naar hartelust spelen en ravotten. Ik heb daar nog fraaie foto’s van.
Ik denk inderdaad dat Tineke Koch-Göbel de foto genomen heeft.
Lelystad, 29 mei 2010
Gert Slings
graag reacties naar mijn adres
Bij een bezoek aan een winkel in Niekerk lag bovengenoemd boek op de leestafel. Mijn vraag derhalve is of het boek nog ergens te koop is en zo ja, wil ik graag weten waar.
Volgens mij is het nog te verkrijgen via de boekhandel in Zuidhorn. Het is wel enige tijd geleden dat ik daar was, maar toen lag het nog te koop in de winkel. Als dit niet het geval is, doe dan een poging via Marktplaats, dat levert soms ook wel iets op.
Pingback: 2010 in review « Noordhorn heden en verleden
Wij, ons gezin, Vader Moeder,en vier zonen hebben in Noordhorn gewoond, wij kwamen daar als vluchteling in november of December in 1944 via het Rode Kruis.
ik was toen 10 jaar mijn oudere broer 13 en mij n jongere broer 7
Een oudere broer Willem was opgpekt en naar Duitsland getransporteerd en in de opel fabriek moest werken waar hij later is gevlucht en na veel omzwervingen doodziek in Nederland terug gekomen
Oorspronkelijk van Den Bommel,Goeree en OverFlakkee moesten wij alles achter laten en binnen enkele weken weg wezen omdat de Duitsers Oost Flakkee als sperr gebied aan gewezen hadden en dijken opbliezen om het land onder water te zetten.
Dit alles om luchtlandingen van de geallieerden tegen te gaan.
Na een verblijf van 6 weken in Rotterdam, moesten wij vertrekken
Er waren toen al tekenen van de naderende honger winter.
Wij zijn toen door het Rode kruis per trein naar Groningen vervoerd.
Wij kwamen laat in de avond aan op het station van Zuidhorn en kregen daar erwtensoep met roggebrood en spek te eten.
ik zal dit nooit vergeten en altijd erwetensoep associeren met Groningen.
Wij werden per gezin weg gebracht naar ons gast verblijf
wij hebben gewoond (ingekwartierd) bij een Mevrouw Datema in de hoofstraat van Noordhorn.
onze naaste buur was garage oosterhuis, wij speelden vaak met Rolf en Bike Oosterhuis in de garage, daar was niets te doen want er was niets.
tegenover ons was een klein winkeltje en en bakker waar wij roggebrood kochten, die hele lange ( stoeten)
Wij gingen op school in Zuidhorn, lopend van Noordhorn over de brug, de school was on geveer 400 meter verder aan de linker kant.
Bij de brug lagen altijd Duitse oorlogs schepen .
in de winter moesten wij om beurten bonen stro in bundels wikkelen en in de kachel gooien om de boel enigzins warm te houden en op het laatst gingen wij helemaal niet meer naar school.
ik weet de naam van de meester niet meer zo gauw, het was een vriendelijke man met een kalend hoofd het zou meester Slings geweest kunnen zijn.
Er waren veel evacuees van het zelfde dorp in Noord en zuidhorn, niet iedereen was blij met ons, men noemde ons “die zeeuwen”
mijn vader werkte bij boer Datema, de boerderij lag net voorbij de spoorbrug aan het van Starkenborgh kanaal.
daar werden vaak graan geruild voor steenkool met de sleepboot kapiteins die toen nog konden varen.
De kinderen van Datema zaten bij ons op school ook een dominees zoon, scheers geloof ik.
Ik herinner mij dit alles nog zeer goed maar het zou een te lang verhaal worden om alle belevenisen hier op te schrijven en ik weet niet of iedereen hier op zit te wachten.
Hoogachtend
Jan zuijdijk
Bremstraat 15
3930 hamont Achel
Belgie
email: janz@skynet.be