Het gaat deze keer vooral om de foto op het voorplat van het bij Profiel (Bedum) uitgegeven boek “Van Bezetting tot Bevrijding   ZUIDHORN 1940 – 1945” (Eindredactie Dr. Harm Veldman). Niet alleen de inhoud van het boek is, historisch gezien, boeiende leesstof, ook de foto op de voorkant intrigeert:

Voorplat van het in april 2010 verschenen boek "Van Bezetting tot Bevrijding", eindredactie Dr. Harm Veldman

Naar aanleiding van deze foto kreeg ik een eerste mail van Gert Slings (Lelystad), zoon van de befaamde Zuidhorner meester Huib Slings, die in de oorlogstijd deel uitmaakte van ‘het Zuidhorner verzet’:
Reactie:
Op de voorpagina van Zuidhorn 1940-1945 staat een foto met een passerende legertruck. De foto is genomen voor het kantongerecht tegenover de ree van kwekerij Van der Hoogen. De zwaaiende man links is Otto Koch. Naast hem staan Annemieke en Lizelien Koch. Dan volgt oma Lebret. de moeder van Otto Koch. Ik herken haar aan d’r haardracht en de stand van d’r benen. Dan volgen Kees en Gert Slings (met pet). Aan de overkant ligt het tracé van de nieuwe (rond)-weg. Verschillende huizen waren al afgebroken o.a. die van de nsb’er Van Popta en van Jacob Veenstra. Kan iemand mijn waarneming bevestigen? Is bekend wie de foto heeft genomen? Misschien Tineke Koch- Göbel?
Lelystad, Gert Slings

Hierbij de foto nog iets duidelijker zonder de opmaak van het voorplat van het boek:

De foto zoals die staat afgedrukt op de voorkant van het boek over Zuidhorn in oorlogstijd

Meinderd de Vries (oud-Noordhorner, nu Maastricht, geen onbekende op deze weblog) schreef een uitvoerige beschouwing naar aanleiding van de getoonde foto en de reactie van Gert Slings (Lelystad). Ik geef het verhaal van Meinderd integraal weer in déze blog, verlevendigd met actuele foto’s van de betreffende situatie aan de noordkant van Zuidhorn, nabij de Rijksstraatweg, het voormalige kantongerecht, de oprit naar kwekerij Van Hoogen. (Het verhaal is voor publicatie gelezen en gecorrigeerd door Gert Slings, op verzoek van Meinderd de Vries):

Antwoord op de reactie van Gert Slings op de foto op de omslag van het boek “Zuidhorn 1940 – 1945”
(Auteur: Meinderd de Vries)

Ik heb deze week met Gert Slings een zeer lang telefoongesprek gevoerd. Ik suggereerde hem dat de man op deze foto de voor ons zeer geheimzinnige heer Otto Koch zou zijn. Via informatie die Harry Veldman al eerder van Gert Slings had verkregen heb ik begrepen dat hij ook diep in het verzet zat. Zoals in het boek omschreven is was het gezin Koch zeer bevriend met de familie Slings. Gert vertelde me over Otto Koch het volgende:

Otto Koch was voor en later ook na de oorlog piloot bij de KLM. Voor de oorlog behoorde hij tot onze belangrijkste zweefvliegers. In 1937 gaf het Internationaal Olympisch Comité groen licht voor volwaardige deelname aan de Spelen in Helsinki 1940. Het Olympiadekamp op Welschap 1939 leverde de enige Olympische selectie op die we ooit hebben gehad: Otto Koch en Hans van Zanten.  Hij heeft voor de oorlog ook een afstandsrecord gevestigd dat pas in 1951 werd gebroken. 15 augustus 1939 was de grote dag. De kranten meldden:
“Otto Koch gaf een doelvlucht op naar St. Quentin (FR) van 240 km. Hij haalde
het met de Minimoa ‘Merlin’ in 6,5 uur.”
Gert bereidt over Otto Koch een artikel voor op Wikipedia. Als iemand verdere informatie heeft, houdt hij zich aanbevolen.

Maar tijdens de oorlog was hij ‘kassier’ van het distributiekantoor in Zuidhorn. Dit betekende dat hij de hoogste leiding had.  Met de dagelijkse gang van zaken bemoeide hij zich minder. De leiding  over de dagelijkse werkzaamheden op het distributiekantoor hadden Roelf Sennema tot zijn arrestatie op 18 september 1943 en daarna een zekere Bos. Deze Bos werd door het verzet zeer gewantrouwd. Aan de fraude op het distributiekantoor ten behoeve van het verzet, onderduikhulp, verleende Otto Koch zijn medewerking door stukken af te tekenen. Dit volgens het rapport van Meerveld ,waarvan het grootste deel door Harry Veldman is opgenomen in het boek pg. 121 ev. – echter de desbetreffende passage is verdwenen.

Links het gebouw dat vroeger dienst deed als kantongerecht, later als distributiekantoor met op de bovenverdieping de woning van de familie Koch; het pand is nu in particuliere handen na jarenlang de muziekschool onderdak te hebben geboden

  
Het gezin Koch woonde op de bovenverdieping van het kantongerecht. Hun woning was via een aan de linkerzijde aangebrachte metalen buitentrap te bereiken. (Die trap is er niet meer, JB) Het gezin bestond uit Otto Koch, zijn vrouw en twee kinderen en het inwonend familielid, Oma Lebret, de Amerikaanse moeder van Koch. Otto Koch zelf was de zoon van de hoftandarts van koning Willem III. Een deftige familie dus.
Volgens Gert had Otto Koch op de zolder van het kantongerecht een enorme hoeveelheid huisraad opgeslagen, hier tussen was een radiozender verborgen een zogenaamde ‘Packard’. Hiermee werd geheime informatie naar Engeland verzonden.  De koperen bliksemafleider op het hoge kantongerecht was hiervoor onmisbaar. De illegale inlichtingendienst in de provincie Groningen stond bekend als de zgn Packardgroep, naar de naam van de zender. Er schijnen echter vele zenders geweest te zijn met eigen codenamen. Zoals Beatrix, St. Gregory, etc.) Deze zender was hier terechtgekomen via bemiddeling van Hylke van der Heide een van de daders van de aanslag op Klavers. Het is bekend dat Hylke van der Heide contact gehad heeft met de Packardgroep.  Deze zender van Koch heeft een zwervend bestaan gehad. Toen de luchtbescherming een uitkijkpost op de zolder van het kantongerecht inrichtte, kon hij daar niet blijven. Hij is later geplaatst in het Belastingkantoor aan de Hoofdstraat bij familie Arend Veenstra, en uitgepeild. Ook hier werd de bliksemafleiding gebruikt als antenne. Er vond een overval plaats op een ochtend midden november 1944 door de SD.  Een huiszoeking, waarbij ook Rutgers zijn medewerking verleende,  leverde niets op, hoewel de zender er wel degelijk was. Veenstra wist hierbij te ontsnappen via de tuin van notaris Van der Wijk. Hij is toen onmiddellijk ondergedoken op hetzelfde adres als mijn vader. Arend Veenstra was voorzitter van het schoolbestuur en een goed bevriend van mijn vader.
Hierna is de zender geplaatst in de Christelijke Lagere School aan de Gast. Zoals Gert Slings in het boek vertelt op pg.133. vond Otto Koch uit dat langs de bovengrondse leidingen langs de Gast de Duitsers in de consistorie van de Ger. Kerk electriciteit ontvingen.  (Ik kan mij nog herinneren dat deze electriciteitsleidingen pas na de oorlog ingegraven werden) De rest was afgesloten. Otto Koch tapte deze leiding af met volgens Gert en mij als belangrijkste reden  om stroom te kunnen benutten voor deze illegale zender.

De plaats van de voormalige Gereformeerde Kerk, nabij de brug; tegenwoordig is er het schildersbedrijf Afman gevestigd. De kerk is afgebroken, de torenspits heeft een ereplaats gekregen

Wat betreft de  foto. Deze is genomen op exacte dezelfde plaats waar Klavers doodgeschoten is. Foto’s uit dezelfde dagen en zelfde plaats zijn opgenomen in het boek ‘Geschiedenis van Zuidhorn’ pg. 93  en 94.   De identiteit van de personen op de omslag van het boek zoals Gert Slings die geeft is ongetwijfeld correct.  Gert schreef op 29 mei 2010 het volgende:
“Ik ben al een eindje verder gekomen met mijn vraag, wie op de omslagfoto van Zuidhorn 1940-1945 te zien zijn. De foto is genomen voor het oude kantongerecht aan De Gast te Zuidhorn. Ongeveer op de plaats waar Klavers is neergelegd. Links zwaaiend Otto Koch, KLM-gezagvoerder, beroemd zweefvlieger en in de oorlog kassier van het distributiekantoor. Naast hem zijn oudste dochter Annemieke. Daarnaast sta ik te zwaaien met een vlaggetje. Annemieke en ik zijn even oud en waren toen even groot.
Daarnaast oma Lebret, de moeder van Otto Koch. Ze was Amerikaanse van geboorte en was getrouwd geweest met de hoftandarts van koning Willem III.
Daarnaast Leen van Otterlo en tenslotte zijn oudste broer Kees. Leen vertelde me vanavond (29 mei 2010) dat Kees altijd een alpinopetje droeg.
Het huis van Jacob Veenstra was toen nog niet afgebroken. In het huis dat links te zien is, woonde een rentenierende boer Hylkema, over wie ik ook hele verhalen kan vertellen.
Het huis van de NSB’er Van Popta was al gesloopt. De nieuwe weg werd in 1942 aangelegd, althans het zandbed. Daar konden we naar hartelust spelen en ravotten. Ik heb daar nog fraaie foto’s van.
Ik denk inderdaad dat Tineke Koch-Göbel de foto genomen heeft.”

Huidige situatie, anno mei 2010. Foto genomen vanaf De Gast (noordeinde) richting het huis waarin nu Peter en Diena van Sloten wonen, naast de oprit naar de vroegere kwekerij van Tj. van Hoogen

Hoe de situatie van de  woningen is geweest voor dat de weg is aangelegd is mij niet helemaal bekend. De ree naar Van Hoogen ligt direct langs de villa op de achtergrond. De situatie is hier niet veranderd sindsdien. Het pad aan de overzijde, waarop een iets ineengedoken figuur staat, is naar alle waarschijnlijkheidheid  het pad dat naar het huis leidde van Klavers, later Van Popta. Op de foto lijkt het dat er al sloop en kaalslag heeft plaatsgevonden. Maar ik vermoed eerder dat de fotograaf hier juist het pand op die kavel heeft gemist. De buurman van Klavers was Jacob Veenstra. Hij was een gepensioneerde boer, die ooit in de oorlog illegaal  een schaap geslacht heeft samen met mijn vader achter in de gang van de school. Op de befaamde stoep van de school blèrde het midden in de nacht het hele dorp wakker. De ingangspartij van de school werkt als een prima klankbord. Het huis van  Jacob Veenstra is pas in 1952 afgebroken, althans onteigening vond pas plaats in 1952.  Jacob Veenstra verhuisde naar het pand naast Slings, waar in de oorlog de NSB-vrouw Aaf Dijkhuis woonde.  Ik meen dat meester Weber nog korte tijd in zijn huis gewoond heeft. Het pand waar Klavers, Van Popta, woonde is in 1942 overgedragen aan Rijkswaterstaat. Kennelijk heeft men dit tijdelijk als dienstwoning benut. (Ik heb van het kadaster hierover een opgave gevraagd. Zie bijgevoegde kopie. Situatietekening 1892. Kavel 1101 Klavers = Gast A6. Kavel 1102 Jacob Veenstra, Gast A7. Omdat Jacob Veenstra nadat hij het huis had verlaten naast familie Slings heeft gewoond, verhuisde hij naar Gast A9 of A10. Deze verhuizing waar ik niet van op de hoogte was heeft mij indertijd nogal in verwarring gebracht.) Verder kan worden aangevoerd dat de panden nog niet waren afgebroken het feit, dat Gerard van Popta afgebeeld staat op de foto ter gelegenheid van het eerste bevrijdingsfeest na de oorlog in 1945. (Geschiedenis van Zuidhorn, pg. 94).

Verder heeft er op 8 januari 1945 een cruciaal stukje geschiedenis in de geschiedenis van Zuidhorn plaatsgevonden in de  ‘mooie’ kamer van ouderling Jacob Veenstra.   …. Veenstra liet ons binnen en zo stonden wij daar midden tussen de broeders kerkeraadsleden (die reeds aanwezig waren) in de schemerachtige kamer, waar de verlichting bestond uit een mooie, antieke petroleumlamp op tafel, bij de voorzitter. En aan de wand een hele rij portretten: niet van familieleden, maar van bekroonde stieren… Toen allen gezeten waren en de rust kwam verwelkomde Schutter (de voorzitter van de kerkeraad) ons en gaf mij (Huib Slings) het woord. Ik kan niet meer letterlijk weergeven wat ik daar heb kunnen spreken, maar het was een korte weergave van wat ons bezielde, de droefheid over wat er in de kerken plaats vond, de binding aan  wat de synode had besloten en de schorsingen en afzettingen op gronden die de kerk van het zuivere woord van God wegvoerden. En dat eindigde met het verzoek contact te zoeken met die kerken die wilden staan op de zuivere grondslag van Gods Woorden en de 3 Formulieren van Enigheid. Dat was op de 8e januari. Wat een spanning. Wat zou de kerkeraad besluiten? 
Wat zou de kerkenraad besluiten…. De kerkenraad belegt op maandag 15 januari een gemeentevergadering om  de gemeente voor te lichten en besluit daarna in de vergadering in de keuken van broeder Compaan op 18 januari 1945 om zich vrij te maken. Cursief het verslag van meester Huib Slings in Drs. H. Veldman; Kerkstrijd in oorlogstijd. Zuidhorn 1944-1945. Zuidhorn 1995.  Pg. 69. (Meester Slings had samen met enige andere gemeenteleden een bezwaarschrift opgesteld om de discussie in de kerk van Zuidhorn aan te zwengelen. Als ik het goed interpreteer is de tekst van het bezwaarschrift bijna letterlijk overgenomen in het besluit van de kerkenraad van 18 januari 1945.)

Dit wat betreft het antwoord op de reactie van Gert Slings op de foto op de omslag van het boek.

Meinderd de Vries (Maastricht)

Links het huis van de familie Van Sloten met de oprit naar `Sebastopol`, vroegere boerderij en nu het woonhuis van Korrie van Hoogen, de vrouw van Tjeerd (die in 1987 overleed)

©foto’s: jan blaauw, mei 2010